Sakrament – zewnętrzny znak wewnętrznej łaski
Niech dzięki czynią Panu za Jego miłosierdzie, za Jego cuda dla synów ludzkich, bo nasycił tego, który jest zgłodniały, i łaknącego napełnił dobrami (Ps 107,8–9).
Szczodrość Boga w udzielaniu łaski człowiekowi nie zna granic. Zbawcza miłość objawiona w stworzeniu świata, odkupieńczym dziele Chrystusa i misji Kościoła ukazuje Boży zapał, by zaprosić do wspólnoty ze sobą każdą osobę. Bóg, jak dobry Ojciec, towarzyszy człowiekowi w jego rozwoju duchowym i na każdym etapie życia udziela potrzebnych do zbawienia darów. Szczególną skarbnicą łask niesionych przez Kościół kolejnym pokoleniom są sakramenty, poprzez które sam Bóg spotyka się z człowiekiem pod osłoną znaków świętych.
Czym jest sakrament?
Sakramenty ( łac. zastaw, zobowiązanie, przysięga wojskowa) są widzialnymi znakami niewidzialnej łaski, przez które Bóg udziela siebie człowiekowi. Są widzialnymi (czyli dostępnymi dla ludzkich zmysłów) znakami obecności i działania Jezusa Chrystusa w świecie. Jezus Chrystus ustanowił wszystkie siedem sakramentów dla dobra człowieka. Życie i misja Jezusa miały zbawczy charakter. W Ewangelii czytamy, jak Zbawiciel udziela chrztu, odpuszcza grzechy, ustanawia Eucharystię, powołuje Apostołów, broni prawdy o wartości małżeństwa, uzdrawia chorych, zapowiada zesłanie Ducha Świętego. Bóg, dając siedem sakramentów świętych, ofiarował każdemu pokoleniu szansę na wejście w misterium zbawienia. Podobnie jak sakramenty, tak i Kościół, który jest znakiem Boga w świecie, został ustanowiony przez Jezusa Chrystusa. Dlatego w Kościele można je ważnie przyjmować.
Sakramenty są „sakramentami Kościoła” w podwójnym znaczeniu: są sakramentami „przez Kościół” i „dla Kościoła”. Są one sakramentami „przez Kościół”, ponieważ jest on sakramentem działania w nim Chrystusa dzięki posłaniu Ducha Świętego. Są one także „dla Kościoła”, będąc „sakramentami, które budują Kościół”, ponieważ ukazują i udzielają ludziom, zwłaszcza w Eucharystii, tajemnicy komunii Boga Miłości, Jednego w Trzech Osobach (KKK 1113). Sakramenty są sprawowane przez szafarzy Kościoła mocą Chrystusa i dzięki Duchowi Świętemu. Są dla Kościoła, ponieważ budują go i jednoczą.
Aby sakramenty mogły się urzeczywistnić, potrzeba trzech ważnych elementów: materii, formy i osoby szafarza. Materią poszczególnych sakramentów są np. woda, chleb, wino. Formą natomiast są słowa, np. Ja ciebie chrzczę w Imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Amen. Ludzie nie mogą sami czynić sakramentów. Czyni je Bóg, który posługuje się szafarzami.
Cel sakramentów
Celem sakramentów jest uświęcenie człowieka, budowanie wspólnoty Kościoła i oddawanie kultu i czci Bogu. W sakramentach działa sam Chrystus. Udzielają one skutecznie łask, które oznaczają.
Jak wyjaśnia Katechizm Kościoła Katolickiego, sakramenty są sakramentami Chrystusa, bo to On w nich działa zbawczą mocą miłości. Spotkanie udzielającego i przyjmującego sakramenty w czasie ich sprawowania jest spotkaniem z działającym Bogiem. Sprawowane sakramenty są ważne, niezależnie od kondycji duchowej szafarza. Skutki sakramentów zależą jednak od otwartości i gotowości duszy osoby, która je przyjmuje.
(…) sakramenty działają ex opere operato (dosłownie: „przez sam fakt spełnienia czynności”), czyli mocą zbawczego dzieła Chrystusa, dokonanego raz na zawsze (KKK 1128).
■ Podziały sakramentów
Sakramenty można podzielić na sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego: chrzest, Eucharystię i bierzmowanie, które wprowadzają w coraz ściślejszą więź z Chrystusem. Sakramentami uzdrowienia są: sakrament pokuty i pojednania oraz sakrament namaszczenia chorych. Dają one łaskę przebaczenia i uzdrowienia na drodze do świętości. Sakramenty dane, by służyć wspólnocie to: małżeństwo oraz sakrament święceń, które budują jedność.
Trzy sakramenty: chrzest, bierzmowanie i sakrament święceń odciskają niezatarte (trwałe) znamię duchowe, które nazywa się charakterem. Z tego względu nie można tych sakramentów powtórzyć. Na zawsze znak tych sakramentów pozostaje widoczny w świecie duchowym i nie zmieni tego nawet postępowanie niezgodne z chrześcijańskimi wartościami. Sakramenty: Eucharystii, pokuty i pojednania oraz namaszczenia chorych można przyjmować wielokrotnie. Natomiast sakrament małżeństwa można przyjąć więcej niż jeden raz pod warunkiem śmierci współmałżonka.
Sakramenty można podzielić również na te, które udzielane są osobom będącym w stanie grzechu (umartych duchowo). Są to: sakrament chrztu, pokuty i pojednania oraz – w szczególnych przypadkach – namaszczenie chorych. Udzielają one łaski uświęcającej. Natomiast sakramenty: bierzmowania, Eucharystii, małżeństwa i święceń udzielane są osobom będącym już w stanie łaski uświęcającej i uzdalniają do doskonalszego dążenia drogą wiary, dlatego nazwane są sakramentami dla żywych duchowo.
Sakramenty są konieczne do zbawienia. Udzielają łaski uświęcającej, pomnażają ją, uzdrawiają i umacniają na drodze wiary. Ofiarowują wiernym potrzebne dary na każdym etapie życia. Dzięki nim stajemy się świątynią Ducha Świętego i tworzymy Mistyczne Ciało Chrystusa.
■ Szafarze sakramentów
| Sakrament | Szafarz Zwyczajny | Szafarz Nadzwyczajny |
|---|---|---|
| Chrzest | biskup, prezbiter, diakon | każdy człowiek |
| Bierzmowanie | biskup | ksiądz za zgodą biskupa diecezjalnego |
| Eucharystia | biskup, prezbiter | akolita, nadzwyczajny szafarz Komunii Świętej (nie sprawuje Eucharystii, może rozdawać Komunię św.) |
| Pokuta i pojednanie | biskup, prezbiter | brak |
| Namaszczenie chorych | biskup, prezbiter | brak |
| Święcenia | biskup | brak |
| Małżeństwo | narzeczeni | brak |
Rodzice i chrzestni – ludzie do zadań specjalnych
Jeden jest Pan, jedna wiara, jeden chrzest (Ef 4,5).
Każde dziecko jest darem dla swoich rodziców, krewnych, przyjaciół, rodziny i całego społeczeństwa. Ten wyjątkowy dar jest zaproszeniem do wzięcia odpowiedzialności za opiekę i wychowanie nowego pokolenia. Jest to zadanie wielopłaszczyznowe.
Rodzice – pierwsi apostołowie dzieci
Wśród różnych zadań wspierających małego człowieka możemy wyróżnić: troskę o zdrowie, rozwój psychiczny, intelektualny i – co bardzo ważne – rozwój duchowy. Nie raz rodzice tak bardzo skupiają się na dbaniu o fizyczny i psychiczny dobrostan swoich pociech, że umyka im potrzeba wychowania w wierze. Przekazanie chrześcijańskich wartości jest zadaniem rodziców. Bez nich może okazać się, że proces wychowania, choć ze starannością podjęty, nie przynosi oczekiwanych efektów. Sama znajomość języków obcych, umiejętność korzystania z komputera, piękna gra na instrumentach muzycznych czy zdobycie dobrej kondycji fizycznej nie musi automatycznie prowadzić do większej miłości Boga i ludzi. Przekazanie wartości związanych z Dekalogiem oraz dawanie dobrego przykładu może wskazać młodemu człowiekowi, jak swoje talenty i umiejętności wykorzystać dla dobra ludzi i na chwałę Boga. To rodzice powinni być pierwszymi apostołami dla swoich dzieci. Mają szansę stać się pięknym przykładem, ale niestety przez swoje błędy i zaniedbania mogą zostać zgorszeniem dla swych dzieci. Aby podjąć się roli przewodników w wierze wobec swych pociech, dorośli powinni dbać o własny rozwój religijny i autentyczną więź z Bogiem.
Rodzice i chrzestni – wsparcie w rozwoju wiary
Mówi się, że aby wychować dziecko, potrzebna jest cała wioska. Nawet najlepiej przygotowani rodzice nie dadzą rady podołać samodzielnie temu życiowemu projektowi, jakim jest wychowanie. Bóg stworzył nas do relacji. Małe dzieci lubią obserwować i naśladować otaczających ich ludzi. Oczywiście najważniejsze znaczenie mają rodzice. Jednak dobrze jest, jeśli mamę i tatę wspiera życzliwe otoczenie. Tradycja Kościoła podkreśla wartość wspólnoty i wpływ wzajemnego dobrego przykładu na rozwój wiary. Szczególnym tego wyrazem jest wybieranie rodziców chrzestnych dla dziecka.
Chrzestni mają wyjątkowe zadanie i odpowiedzialność względem chrześniaków. Chociaż niektórym wydaje się, że zostanie chrzestnym wiąże się jedynie z ofiarowywaniem prezentów z okazji rodzinnych uroczystości, to jednak hojność materialna nie powinna być istotą tego powołania, lecz zaangażowanie w przekazanie wiary młodemu człowiekowi. Z tego powodu na rodzicach dziecka spoczywa ważne zadanie, by wybrać odpowiednią osobę do tej roli. Prawo kanoniczne pozwala na wybranie jednego chrzestnego – kobiety lub mężczyzny, albo dwojga rodziców chrzestnych – mężczyzny i kobiety.
Chrzestnym może być jedynie osoba ochrzczona, która swoim życiem daje przykład do naśladowania i wyraża chęć wspierania w wierze swojego chrześniaka. Kandydaci na chrzestnych powinni mieć ukończony szesnasty rok życia, o ile biskup miejsca nie zaleci inaczej. Powinni być katolikami, którzy są po przyjęciu I Komunii Świętej oraz otrzymali sakrament bierzmowania i prowadzą życie zgodne z zasadami wynikającymi z wiary katolickiej.
Duchowa hojność chrzestnych
Otwarte serce chrzestnych na potrzeby chrześniaków ma się wyrażać przede wszystkim w hojności przekazywania duchowych darów. Wspaniale przypominają o tym symboliczne gesty nałożenia białej szatki na ochrzczonego przez matkę chrzestną oraz zapalenie świecy chrzcielnej od paschału przez ojca chrzestnego.
Papież Franciszek za św. Pawłem Apostołem wyjaśnił, jakie znaczenie ma przyobleczenie się w nową szatę po chrzcie: Po odradzających obmyciu, które ma moc stworzenia człowieka na nowo na obraz Boga w prawdziwej świętości (Ef 4,24), za rzecz naturalną uznano, począwszy od pierwszych wieków, odzienie nowo ochrzczonych w nową szatę, białą, przypominającą o blasku życia otrzymanego w Chrystusie i w Duchu Świętym. Biała szata wyrażająca w sposób symboliczny to, co nastąpiło w sakramencie, mówi o stanie przemienionych w Bożej chwale. Św. Paweł przypomina, co oznacza przyobleczenie się w Chrystusa, wyjaśniając, jakie cnoty muszą rozwijać w sobie ochrzczeni: Jako (…) wybrańcy Boży – święci i umiłowani – obleczcie się w serdeczne współczucie, w dobroć, pokorę, cichość, cierpliwość, znosząc jedni drugich i wybaczając sobie nawzajem. (…) Na to zaś wszystko [przywdziejcie] miłość, która jest spoiwem doskonałości (Kol 3,12–14). Chrzestni wraz z rodzicami mają wspierać nowo ochrzczonych w rozwijaniu chrześcijańskich cnót.
Podobnie przez znak zapalonej świecy chrzcielnej rodzice i chrzestni mogą uświadomić sobie, jak ważne jest podtrzymanie światła Bożej miłości w sercu chrześniaka. Papież Franciszek podkreślił to, mówiąc: Jak od płomienia paschału zapalają się poszczególne świece, tak miłość zmartwychwstałego Pana rozpala serca ochrzczonych, napełniając je światłem i żarem. W czasie obrzędu chrztu można obserwować, z jakim zaangażowaniem ojcowie chrzestni starają się zapalić, a potem ochronić płomień świecy chrzcielnej. Tak samo w kolejnych latach życia dziecka powinni angażować się w ochronę żaru wiary.
